یکی از اجزای حیاتی آسانسورها که به افزایش ایمنی این دستگاه ها کمک می‌کند، فتوسل است. این دستگاه نوآورانه همانند یک چشم الکترونیکی عمل کرده و هر مانع اعم از انسان یا جسم را پیش از بسته شدن درب‌های آسانسور تشخیص می‌دهد. فتوسل با جلوگیری از بسته شدن درب ها به روی کاربران، حوادث و آسیب‌ها را کاهش داده و جابجایی با آسانسور را ایمن‌تر و راحت‌تر می‌کند. علاوه بر ایمنی، فتوسل‌ها با کنترل دقیق درب ها به بهبود کارایی آسانسور نیز کمک می‌کنند. با پیشرفت فناوری، فتوسل‌ها نیز تکامل یافته‌اند و حسگرهای هوشمندتر و روش‌های تشخیص بهتری ارائه داده تا استانداردهای ایمنی بالاتری را برآورده کنند. در ادامه به بررسی موضوع فتوسل آسانسور و مطالب مربوط به آن پرداخته ایم.
فتوسل آسانسور چیست؟
فتوسل آسانسور، که به چشم الکتریکی آسانسور یا کرکره نوری نیز معروف بوده، یک حسگر ایمنی است که در ورودی درب آسانسور نصب می‌شود. نقش اصلی این قطعه تشخیص موانع همانند افراد یا اشیاء در مسیر بسته شدن درب هاست تا از بروز حادثه جلوگیری کند. این سیستم شامل حسگرهای نوری شده که پرتوهای نوری، اغلب مادون قرمز را از یک طرف درب به طرف دیگر ارسال و دریافت می‌کنند. وقتی چیزی این پرتو نوری را قطع کند، فتوسل به کنترلر آسانسور فرمان می‌دهد که درب ها را باز نگه دارد یا در صورت بسته شدن، دوباره باز کند. این مکانیزم ساده ولی مؤثر، خطر آسیب دیدگی ناشی از بسته شدن ناگهانی درها را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد.
فتوسل آسانسور چگونه کار می‌کند؟
فتوسل آسانسور بر اساس ارسال و دریافت یک پرتو نوری، معمولاً مادون قرمز، از عرض دهانه درب آسانسور عمل می‌کند. اجزای اصلی این سیستم شامل فرستنده‌ای است که پرتو نوری را ارسال کرده و گیرنده‌ای که این پرتو را در طرف مقابل دریافت می‌کند. هنگامی که درب های آسانسور در حال بسته شدن هستند، فرستنده پرتو را به صورت پیوسته به گیرنده می‌فرستد. اگر فرد یا جسمی در مسیر پرتو قرار گیرد، گیرنده فوراً متوجه قطعی پرتو می‌شود. این موضوع سیگنالی به سیستم کنترل آسانسور ارسال می‌کند تا فرآیند بسته شدن درب ها متوقف شده و باز بمانند.
برخی فتوسل‌ها از یک نقطه نوری استفاده می‌کنند، در حالی که نوع کرکره‌ای (Curtain) چندین پرتو نوری عمودی ایجاد کرده که کل دهانه درب را می‌پوشاند تا تشخیص موانع بهتر انجام شود. این پوشش چندسویه از گیر افتادن اجسام کوچک یا کودکان جلوگیری می‌کند.
اهمیت و ضرورت استفاده از فتوسل در آسانسورها
استفاده از فتوسل در آسانسورها برای ایمنی کاربران، افزایش کارایی دستگاه و رعایت مقررات ضروری است. در آسانسورها اگر درب ها ناگهان بسته شوند، خطر آسیب به افراد یا اشیاء وجود دارد. فتوسل‌ها با تشخیص موانع و جلوگیری از بسته شدن درب ها بر روی آن‌ها، به طور قابل توجهی از بروز این حوادث جلوگیری می‌کنند. این عملکرد ایمنی به خصوص در ساختمان‌های پررفت و آمد یا عمومی که استفاده از آسانسور بسیار بالا بوده، مساله ای بسیار ضروری است.
به علاوه، فتوسل‌ها باعث بهینه‌سازی کارکرد آسانسور می‌شوند؛ درب ها تنها وقتی مسیر خالی است بسته شده و به هنگام نزدیک شدن کاربر سریع باز می‌شوند؛ این امر زمان انتظار را کاهش داده و از باز و بسته شدن مکرر درب ها به دلیل آلارم‌های اشتباه جلوگیری می‌کند. استفاده از این حسگرها همچنین به معلولین یا افرادی که بار حمل می‌کنند، امکان دسترسی ایمن می‌دهد.
علاوه بر ایمنی، فتوسل‌ها با کاهش فشار بر تجهیزات و جلوگیری از بسته شدن مکرر درب ها، در مصرف انرژی و طول عمر آسانسور نیز موثرند. بنابراین، استفاده از فتوسل نه تنها در حفظ جان کاربران، بلکه در افزایش کارایی و دوام سیستم آسانسور ضرورت دارد.
انواع فتوسل آسانسور و مقایسه آن‌ها
فتوسل آسانسورها انواع مختلفی دارد که هر کدام برای نیازهای ایمنی و عملیاتی خاص طراحی شده‌اند. شناخت انواع این تجهیزات به انتخاب مدل مناسب برای هر آسانسور کمک می‌کند. انواع اصلی فتوسل آسانسورها عبارتند از:
-
فتوسل‌های نوری (حسگرهای تک نقطه‌ای)
این فتوسل‌ها پرتو نوری متمرکز، معمولاً مادون قرمز را از یک نقطه در یک سمت درب، ارسال و در سمت مقابل دریافت می‌کنند. آن‌ها یک منطقه محدود معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر جلوی آستانه درب را پوشش می‌دهند. فتوسل‌های نوری ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و نصب آسان‌تری دارند و برای آسانسورهای معمولی مناسب‌اند؛ اما محدوده تشخیص کوچکتری دارند و نقطه خاصی را پوشش می‌دهند.
-
فتوسل‌های کرکره‌ای یا Curtain
این نوع فتوسل‌ها که به سنسورهای کرکره‌ای مادون قرمز نیز مشهورند، چندین پرتو نور را به صورت عمودی ارسال کرده تا کل دهانه درب را بپوشانند. این «کرکره» منطقه ایمنی وسیع‌تری ایجاد می‌کند که هر جسم یا فردی که از هر نقطه از درب عبور کند را شناسایی می‌کند. فتوسل‌های کرکره‌ای از نظر ایمنی، پوشش گسترده‌تر و حساسیت بالاتری نسبت به حسگرهای تک نقطه‌ای دارند. به دلیل داشتن چندین حسگر، خطر آسیب دیدن آن‌ها بیشتر بوده و قیمت بالاتری دارند.
-
فتوسل‌های بازتابی
در این نوع حسگرها فرستنده و گیرنده در یک طرف چارچوب درب قرار دارند و با اندازه‌گیری بازتاب پرتو نور از اشیاء در درب، موانع را تشخیص می دهند. نصب این فتوسل‌ها ساده‌تر بوده اما ممکن است در برخی شرایط محیطی دقت کمتری داشته باشند.
-
فتوسل‌های عبوری (Through-Beam)
در این سیستم‌ها دو واحد فرستنده و گیرنده جدا از هم در دو طرف چارچوب نصب می‌شوند و پرتو مستقیم بین آن‌ها برقرار است. با قطع این پرتو، وجود مانع دقیقا تشخیص داده می‌شود. این نوع فتوسل برای کاربردهایی که نیازمند دقت بالا بوده، مناسب است؛ اما نیاز به نصب دقیق و هم‌راستا دارد.
-
فتوسل‌های فیبر نوری
این فتوسل‌ها با استفاده از کابل‌های فیبر نوری، نور را منتقل می‌کنند و برای آسانسورهایی که فضای نصب محدود یا درب‌های پیچیده دارند، مناسب هستند. این سیستم ها دقت بالایی داشته و در جاهایی که نصب فتوسل سنتی دشوار است، کاربرد دارند.
مقایسه انواع فتوسل
انتخاب نوع مناسب فتوسل به اندازه آسانسور، شدت تردد، اولویت‌های ایمنی و بودجه بستگی دارد. به طور کلی، فتوسل‌های کرکره‌ای بهترین پوشش ایمنی را ارائه می‌دهند، اما حسگرهای تک نقطه‌ای به خاطر هزینه کمتر هنوز بسیار پر استفاده هستند. در جدول زیر انواع فتوسل آسانسورها به طور خلاصه مورد مقایسه قرار گرفته‌اند:
| نوع | محدوده تشخیص | هزینه | پیچیدگی نصب | قابلیت اطمینان | کاربرد معمول |
| نوری (تک نقطه‌ای) | کم | کم | آسان | متوسط | آسانسورهای استاندارد |
| کرکره‌ای | وسیع | بالا | متوسط تا پیچیده | بالا | آسانسورهای پرتردد، نیاز به ایمنی بالا |
| بازتابی | متوسط | متوسط | آسان | خوب | تنظیمات ساده |
| عبوری | دقیق | متوسط-بالا | نیاز به تراز دقیق | بسیار قابل اعتماد | کاربردهای ایمنی بسیار ضروری |
| فیبر نوری | انعطاف‌پذیر | بالا | پیچیده | قابل اعتماد | فضاهای خاص، محدود |
اجزای اصلی فتوسل آسانسور
سیستم فتوسل آسانسور از چند جزء اصلی تشکیل شده که با عملکردشان، می توانند موانع را تشخیص داده و ایمنی درب را تامین کنند:
- فرستنده
این بخش پرتو نوری متمرکز، معمولاً در طیف مادون قرمز، تولید و ارسال می‌کند تا از عرض درب آسانسور به طرف دیگر برسد. - گیرنده
در نوع عبوری، گیرنده در سمت مقابل فرستنده قرار دارد و نور ارسالی را دریافت می‌کند. در نوع بازتابی، گیرنده با فرستنده در یک سمت است و نور بازتابی را می‌سنجد. گیرنده به طور مداوم سیگنال نور را دنبال کرده و هر گونه قطع یا کاهش را تشخیص می دهد. - مدار کنترل فتوسل
این مدار الکترونیکی، سیگنال‌های دریافت‌شده توسط گیرنده را پردازش کرده و در صورت تشخیص مانع، فرمان توقف یا باز شدن درب ها را به کنترلر آسانسور ارسال می‌کند. این مدار همچنین تنظیم حساسیت، کنترل انرژی و عملکرد ایمنی را بر عهده دارد.
- منبع تغذیه
فتوسل‌ها نیاز به منبع تغذیه قابل اطمینان برای روشن کردن فرستنده و مدار الکترونیکی دارند. منبع تغذیه باید ولتاژ ثابتی ارائه داده و سیستم را از نوسانات برق محافظت کند.
- تجهیزات نصب و بدنه محافظ
فتوسل‌ها در قاب‌های مقاوم در برابر ضربه، گرد و غبار و رطوبت قرار دارند. براکت‌ها و فریم‌های نصب باعث حفظ تراز دقیق سنسورها می‌شوند تا تشخیص دقیق فراهم شود.
- چراغ‌های نمایشگر (اختیاری)
بسیاری از فتوسل‌ها چراغ‌های LED برای اعلام وضعیت عملکرد دارند که در نصب و عیب‌یابی کمک کرده و نشان می‌دهند که پرتو نور سالم بوده یا قطع شده است.
نحوه نصب و تنظیم فتوسل در آسانسورها
نصب فتوسل آسانسور با انتخاب نوع حسگر متناسب با طراحی آسانسور آغاز می‌شود. معمولاً فرستنده و گیرنده باید به صورت مستقیم روبروی هم و در ارتفاع مناسب از چارچوب درب نصب شوند؛ معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر از کف.
مراحل نصب عبارتند از:
- تثبیت مکان نصب: نصاب با استفاده از براکت‌های مناسب فرستنده و گیرنده را به گونه‌ای محکم و دقیق در راستای هم قرار می دهد تا پرتو نور به درستی عبور کند.
- سیم‌کشی: نصاب فتوسل‌ها را طبق دستورالعمل سازنده به منبع تغذیه آسانسور و سیستم کنترل وصل کرده و از محافظت و عایق‌کاری مناسب کابل‌ها اطمینان حاصل می‌کند.
- روشن کردن دستگاه: سپس باید سیستم روشن شده و با مشاهده چراغ LED وضعیت سالم بودن پرتو بررسی شود.
- تنظیم حساسیت: نصاب باید حساسیت فتوسل را تنظیم کند تا از تحریکات کاذب ناشی از اشیاء کوچک یا نور محیط جلوگیری شود.
- تست عملکرد: با ایجاد موانع در مسیر پرتو، عملکرد فتوسل و واکنش درب های آسانسور باید بررسی شده و اطمینان ایجاد شود که درب ها به درستی متوقف یا باز می‌شوند.
نحوه سرویس و نگهداری فتوسل آسانسور
سرویس و نگهداری منظم فتوسل آسانسور برای اطمینان از عملکرد ایمن و موثر این سیستم ضروری است. فعالیت‌های کلیدی در این خصوص عبارتند از:
- تمیزکاری: لنزهای فتوسل باید از گردوغبار، آلودگی و لکه‌ها با پارچه نرم و محلول‌های ملایم پاک شده تا انتقال نور بهینه حفظ شود.
- بررسی تراز: سرویسکار به طور دوره‌ای بازبینی می‌کند که فرستنده و گیرنده در راستای صحیح به خصوص بعد از ضربه یا تعمیرات باقی مانده باشند.
- تست عملکرد: با قطع عمدی پرتو نور، واکنش فتوسل و توقف یا باز شدن درب ها باید بررسی شوند.
- بازبینی کابل‌ها: کابل‌ها باید از نظر پارگی، شل بودن اتصالات یا خوردگی بررسی شود تا مشکلات الکتریکی پیش نیاید.
- تنظیم حساسیت: سرویسکار در صورت نیاز حساسیت فتوسل را تنظیم می‌کند تا جلوی تحریکات نادرست گرفته شود.
- بازدید قطعات: سرویسکار همواره بدنه فتوسل را از نظر خرابی یا خوردگی سنسور بررسی کرده و قطعات معیوب را فوری تعویض می‌کند.
فواصل سرویس و نگهداری فتوسل بستگی به میزان استفاده دارد؛ اما معمولاً برای آسانسورهای تجاری حداقل دو بار در سال توصیه می‌شود. مستندسازی و تعمیر به موقع، عمر و کارایی فتوسل را افزایش داده و ایمنی کاربران را فراهم می‌کند.
کلام آخر
فتوسل آسانسورها ابزارهای ضروری ایمنی هستند که سهم بسزایی در حفاظت از کاربران و عملکرد روان آسانسورها دارند. این سنسورهای الکترونیکی هوشمند هر مانع را در مسیر درب ها تشخیص داده و از بسته شدن زودهنگام آن‌ها جلوگیری می‌کنند تا از بروز حوادث جلوگیری شود. آشنایی با انواع، اصول عملکرد و اجزای اصلی فتوسل به بهره‌برداران آسانسور و تکنسین‌ها کمک می‌کند تا این حسگرها را به درستی انتخاب، نصب و نگهداری کنند. سرویس و نگهداری منظم، نصب دقیق و تعمیر به موقع، عملکرد مطمئن این حسگرها را برای طولانی مدت فراهم می‌کند.
